reportage
Kunst in het ziekenhuis
Kunst in het ziekenhuis is voor iedereen, is de gedachte achter de grote kunstcollectie in Amsterdam UMC. Het nieuwe hoofd Kunstzaken Menno Dudok van Heel geeft een enthousiaste rondleiding en vertelt de bijzondere verhalen achter bekende kunstwerken op beide locaties.
Tekst: Eva Cornet - Foto’s: Sake Rijpkema
Het Voetenplein op locatie AMC is rond lunchtijd een drukte van jewelste. Zowel medewerkers als bezoekers eten een broodje, drinken een koffie. Veel van hen zijn zich niet eens bewust van de stalen constructie die boven hun hoofd hangt. De sculptuur van Auke de Vries is tijdens de bouw van het gebouw, begin jaren tachtig, geplaatst. Het hoort bij de ‘nagelvaste’ kunstwerken die Amsterdam UMC rijk is. Veel mensen op het plein hebben geen weet van de materialen, het gewicht en de krachten die zich boven hen hoofden bevinden. De foto’s van voeten van Roy Villevoye, die lager op het plein hangen, springen meer in het oog. Daaraan heeft het Voetenplein zelfs haar naam te danken.
Verderop in de gang tussen de twee pleinen en op het Annaplein maken veel mensen dankbaar gebruik van de extra zitplekken die de sculptuur van Carel Visser ze biedt. Menno Dudok van Heel, hoofd Kunstzaken van Amsterdam UMC: “Als je van de zijkant door deze lichtstraat kijkt, zie je een stop-motion beeld. Je kunt het bekijken, erop zitten: het is kunst die als het ware nagelvast aan het gebouw zit.” Gebouwen van overheidsinstellingen moeten verplicht een percentage van de bouwsom in kunst investeren. ‘Landschap in beweging’ van Carel Visser en de hangende sculptuur van Auke de Vries zijn twee van de werken die tegelijk met de bouw opgeleverd werden.
Zwervende kunst
“Tien jaar geleden is dit werk hier in z’n geheel teruggeplaatst, want de onderdelen van ‘Landschap in beweging’ waren door het gebouw gaan zwerven”, vertelt Dudok van Heel. “Dat gebeurt nog wel eens met kunst tijdens verbouwingen. Zeker met de lateralisaties rondom de fusie stond kunst vaak op de agenda: blijft het of verhuist het mee? Een voorbeeld waarbij het mis is gegaan is het welbekende ‘Hechtsteek’ van kunstenaar Jan Jacobs Mulder voor de ingang van locatie VUmc. Die zou het ziekenhuis met de polikliniek verbinden. Maar toen de bouw van het naastgelegen O2-gebouw begon, moest één van de vier delen van de Hechtsteek tijdelijk weg. Omdat er toen geen vast fulltime team Kunstzaken op locatie VUmc was, is dat deel waarschijnlijk per ongeluk als bouwafval weggegooid. Heel zonde. Dat soort incidenten proberen we nu te voorkomen.”
De twee locaties van Amsterdam UMC hebben een andere achtergrond qua kunstbeleid. Op locatie AMC staan, vanwege het jarenlange fanatieke kunstbeleid, zo’n 3.500 werken in het pand en is een vierkoppig team werkzaam. Op locatie VUmc staan en hangen zo’n 700 werken. Op die locatie was Kunstzaken tot enkele jaren geleden nog maar een eenkoppige parttimefunctie. Dudok van Heel: “Ik was tot een half jaar geleden conservator bij locatie VUmc en sinds de pensionering van Sabrina Kamstra ben ik hoofd Kunstzaken van Amsterdam UMC. Het is de missie van ons team om kunst steeds breder en meer in te zetten als onderdeel van de gezondheidszorg. Ook willen we de therapeutische kracht van kunst meer benutten en blijven bewijzen. Op locatie AMC was het al gebruikelijk om bij een verbouwing van een afdeling ook een kunstopdracht uit te zetten, bij locatie VUmc doen we dat nu voor het eerst. Een mooie ontwikkeling.”
Geneeskracht
Een van die recente kunstopdrachten is het veelbesproken ‘Flowerfields’ in de beddentorens op locatie AMC. Een mooi voorbeeld van hoe de medische wetenschap is geïntegreerd in kunst, door middel van het tonen van planten met een bepaalde geneeskracht. Daarnaast zijn op elke van de zes liftpleinen aparte kunstprojecten gerealiseerd die specifiek iets met het desbetreffende specialisme te maken hebben. Bij het liftplein voor de afdeling Chirurgie lijkt op het eerste gezicht een langgerekte zwart-wit foto van een strandsetting te hangen, met daarboven vakjes met een soort kleine stokjes en schroefjes. Wat blijkt: kunstenaar Roos van Haaften heeft met operatiemateriaal en een lichtbak een landschapsfoto nagebootst. Traumachirurg Frank Bloemers loopt net langs: “Dit is zó tof. Meer mensen moeten weten wat dit kunstwerk inhoudt, waarvan het gemaakt is en waar het voor staat.”
Een van de recentere werken die niemand over het hoofd zal zien, zijn de neonletters met ‘Today I love you’, die prijken op de gevel van het poligebouw op locatie VUmc. Dit werk werd tijdens de pandemie uitgeleend aan VUmc. En bij zijn afscheid schonk oud-bestuursvoorzitter Hans Romijn het aan het ziekenhuis zodat het permanent geplaatst kon worden, weet Dudok van Heel te vertellen. Ook een veel in het oog springend kunstwerk: de gekleurde pvc-schijven die in de betonnen muren in het poligebouw van locatie VUmc zitten. Dudok van Heel: “Kunstenaar Peter Struycken was destijds bij de bouw van de polikliniek een pionier in de kunst en heeft in de jaren tachtig een heus computerprogramma laten berekenen hoe de schijven het beste over de betonnen muren verdeeld konden worden. Heel tof natuurlijk, maar het levert soms ook een probleem op. Door verbouwingen zijn niet alle muren waar de schijven op zaten nog intact. En die konden we niet meer herplaatsen omdat we anders de positionering van de rest van de schijven verstoren.”
‘Kunst heeft een
therapeutische kracht’
‘Rondje kunst’
Als het hoofd Kunstzaken door de ziekenhuisgangen loopt, ziet hij vaak dat kunst zich mengt met de dagelijkse praktijk. Alleen soms ietsje te veel. Er staat een schoonmaakkar pal tegen een van de schilderijen aan. “Vaak zijn medewerkers zich niet bewust van de kunstwerken die er hangen. Daarom organiseren we een ‘Rondje kunst’ speciaal voor collega’s, om meer te weten te komen van de werken.”
Dudok van Heel en zijn team hebben rondom verbouwingen maar ook daarbuiten veel contact met afdelingen over de kunst op de werkvloer. “We begeleiden afdelingen bij de inrichting met welke kunst ze kunnen ophangen of neerzetten. Soms vindt iemand een werk dan niet mooi, maar als ik het verhaal erachter vertel, komt het meer tot leven en gaan medewerkers er ineens met andere ogen naar kijken.” Een voorbeeld daarvan zijn de drie werken van zeedieren pal tegenover de balie van een verpleegafdeling. Op het eerste gezicht is niet duidelijk wat het moet voorstellen. De kunstenaar heeft transparante vellen met foto’s van kwallen en vissen op een plek in de Caribische zee gelegd waar het koraalrif vervallen is en ze daar gefotografeerd. Het project vraagt aandacht voor de vervuiling in de zee. Maar dat kom je alleen te weten als je de QR-code ernaast scant en het verhaal erachter leest.
Helend effect
Het team Kunstzaken is continu bezig met nieuwe kunstenaars aantrekken, samenwerkingen starten rondom verbouwingen en het kunstbeleid uitbreiden. Bij de ingang van het ziekenhuisgebouw van locatie VUmc staan sinds kort een aantal beelden. Dudok van Heel: “In deze vitrine willen we wisselende exposities gaan houden. Het maakt de binnenkomst in het gebouw tot en heel andere ervaring.” De afdeling wil naast kunst ook meer met literatuur doen. Dat is terug te zien in het trappenhuis van de beddentorens op locatie AMC: langs de treden staan delen van teksten die samen een gedicht vormen, om voorbijgangers te inspireren.
Dudok van Heel krijgt regelmatig van Amsterdam UMC’ers de vraag: waarom geld uitgeven aan kunst in een ziekenhuis?
‘Medewerkers gaan met andere ogen kijken’
“Een terechte vraag, maar wat als je álle kunst weghaalt uit beide locaties? Dan blijft er niets van de sfeer over. Kunst zetten we in om bij te dragen aan een healing environment. We zetten de kunstcollectie in voor de kerntaken van het ziekenhuis en zijn zijdelings betrokken bij onderzoeken over bijvoorbeeld ‘arts in health’ en ‘arts based learning in palliative care’. In ons ziekenhuis komen dagelijks meer dan tienduizend mensen ongevraagd met kunst in aanraking. Kunst wordt nog steeds als iets elitairs gezien, maar we willen dat het voor iedereen is.” •
Kunst in het ziekenhuis
reportage
“Een terechte vraag, maar wat als je álle kunst weghaalt uit beide locaties? Dan blijft er niets van de sfeer over. Kunst zetten we in om bij te dragen aan een healing environment. We zetten de kunstcollectie in voor de kerntaken van het ziekenhuis en zijn zijdelings betrokken bij onderzoeken over bijvoorbeeld ‘arts in health’ en ‘arts based learning in palliative care’. In ons ziekenhuis komen dagelijks meer dan tienduizend mensen ongevraagd met kunst in aanraking. Kunst wordt nog steeds als iets elitairs gezien, maar we willen dat het voor iedereen is.” •
‘Medewerkers gaan met andere ogen kijken’
Helend effect
Het team Kunstzaken is continu bezig met nieuwe kunstenaars aantrekken, samenwerkingen starten rondom verbouwingen en het kunstbeleid uitbreiden. Bij de ingang van het ziekenhuisgebouw van locatie VUmc staan sinds kort een aantal beelden. Dudok van Heel: “In deze vitrine willen we wisselende exposities gaan houden. Het maakt de binnenkomst in het gebouw tot en heel andere ervaring.” De afdeling wil naast kunst ook meer met literatuur doen. Dat is terug te zien in het trappenhuis van de beddentorens op locatie AMC: langs de treden staan delen van teksten die samen een gedicht vormen, om voorbijgangers te inspireren.
Dudok van Heel krijgt regelmatig van Amsterdam UMC’ers de vraag: waarom geld uitgeven aan kunst in een ziekenhuis?
‘Rondje kunst’
Als het hoofd Kunstzaken door de ziekenhuisgangen loopt, ziet hij vaak dat kunst zich mengt met de dagelijkse praktijk. Alleen soms ietsje te veel. Er staat een schoonmaakkar pal tegen een van de schilderijen aan. “Vaak zijn medewerkers zich niet bewust van de kunstwerken die er hangen. Daarom organiseren we een ‘Rondje kunst’ speciaal voor collega’s, om meer te weten te komen van de werken.”
Dudok van Heel en zijn team hebben rondom verbouwingen maar ook daarbuiten veel contact met afdelingen over de kunst op de werkvloer. “We begeleiden afdelingen bij de inrichting met welke kunst ze kunnen ophangen of neerzetten. Soms vindt iemand een werk dan niet mooi, maar als ik het verhaal erachter vertel, komt het meer tot leven en gaan medewerkers er ineens met andere ogen naar kijken.” Een voorbeeld daarvan zijn de drie werken van zeedieren pal tegenover de balie van een verpleegafdeling. Op het eerste gezicht is niet duidelijk wat het moet voorstellen. De kunstenaar heeft transparante vellen met foto’s van kwallen en vissen op een plek in de Caribische zee gelegd waar het koraalrif vervallen is en ze daar gefotografeerd. Het project vraagt aandacht voor de vervuiling in de zee. Maar dat kom je alleen te weten als je de QR-code ernaast scant en het verhaal erachter leest.
Geneeskracht
Een van die recente kunstopdrachten is het veelbesproken ‘Flowerfields’ in de beddentorens op locatie AMC. Een mooi voorbeeld van hoe de medische wetenschap is geïntegreerd in kunst, door middel van het tonen van planten met een bepaalde geneeskracht. Daarnaast zijn op elke van de zes liftpleinen aparte kunstprojecten gerealiseerd die specifiek iets met het desbetreffende specialisme te maken hebben. Bij het liftplein voor de afdeling Chirurgie lijkt op het eerste gezicht een langgerekte zwart-wit foto van een strandsetting te hangen, met daarboven vakjes met een soort kleine stokjes en schroefjes. Wat blijkt: kunstenaar Roos van Haaften heeft met operatiemateriaal en een lichtbak een landschapsfoto nagebootst. Traumachirurg Frank Bloemers loopt net langs: “Dit is zó tof. Meer mensen moeten weten wat dit kunstwerk inhoudt, waarvan het gemaakt is en waar het voor staat.”
Een van de recentere werken die niemand over het hoofd zal zien, zijn de neonletters met ‘Today I love you’, die prijken op de gevel van het poligebouw op locatie VUmc. Dit werk werd tijdens de pandemie uitgeleend aan VUmc. En bij zijn afscheid schonk oud-bestuursvoorzitter Hans Romijn het aan het ziekenhuis zodat het permanent geplaatst kon worden, weet Dudok van Heel te vertellen. Ook een veel in het oog springend kunstwerk: de gekleurde pvc-schijven die in de betonnen muren in het poligebouw van locatie VUmc zitten. Dudok van Heel: “Kunstenaar Peter Struycken was destijds bij de bouw van de polikliniek een pionier in de kunst en heeft in de jaren tachtig een heus computerprogramma laten berekenen hoe de schijven het beste over de betonnen muren verdeeld konden worden. Heel tof natuurlijk, maar het levert soms ook een probleem op. Door verbouwingen zijn niet alle muren waar de schijven op zaten nog intact. En die konden we niet meer herplaatsen omdat we anders de positionering van de rest van de schijven verstoren.”
‘Kunst heeft een
therapeutische kracht’
De twee locaties van Amsterdam UMC hebben een andere achtergrond qua kunstbeleid. Op locatie AMC staan, vanwege het jarenlange fanatieke kunstbeleid, zo’n 3.500 werken in het pand en is een vierkoppig team werkzaam. Op locatie VUmc staan en hangen zo’n 700 werken. Op die locatie was Kunstzaken tot enkele jaren geleden nog maar een eenkoppige parttimefunctie. Dudok van Heel: “Ik was tot een half jaar geleden conservator bij locatie VUmc en sinds de pensionering van Sabrina Kamstra ben ik hoofd Kunstzaken van Amsterdam UMC. Het is de missie van ons team om kunst steeds breder en meer in te zetten als onderdeel van de gezondheidszorg. Ook willen we de therapeutische kracht van kunst meer benutten en blijven bewijzen. Op locatie AMC was het al gebruikelijk om bij een verbouwing van een afdeling ook een kunstopdracht uit te zetten, bij locatie VUmc doen we dat nu voor het eerst. Een mooie ontwikkeling.”
Het Voetenplein op locatie AMC is rond lunchtijd een drukte van jewelste. Zowel medewerkers als bezoekers eten een broodje, drinken een koffie. Veel van hen zijn zich niet eens bewust van de stalen constructie die boven hun hoofd hangt. De sculptuur van Auke de Vries is tijdens de bouw van het gebouw, begin jaren tachtig, geplaatst. Het hoort bij de ‘nagelvaste’ kunstwerken die Amsterdam UMC rijk is. Veel mensen op het plein hebben geen weet van de materialen, het gewicht en de krachten die zich boven hen hoofden bevinden. De foto’s van voeten van Roy Villevoye, die lager op het plein hangen, springen meer in het oog. Daaraan heeft het Voetenplein zelfs haar naam te danken.
Verderop in de gang tussen de twee pleinen en op het Annaplein maken veel mensen dankbaar gebruik van de extra zitplekken die de sculptuur van Carel Visser ze biedt. Menno Dudok van Heel, hoofd Kunstzaken van Amsterdam UMC: “Als je van de zijkant door deze lichtstraat kijkt, zie je een stop-motion beeld. Je kunt het bekijken, erop zitten: het is kunst die als het ware nagelvast aan het gebouw zit.” Gebouwen van overheidsinstellingen moeten verplicht een percentage van de bouwsom in kunst investeren. ‘Landschap in beweging’ van Carel Visser en de hangende sculptuur van Auke de Vries zijn twee van de werken die tegelijk met de bouw opgeleverd werden.
Zwervende kunst
“Tien jaar geleden is dit werk hier in z’n geheel teruggeplaatst, want de onderdelen van ‘Landschap in beweging’ waren door het gebouw gaan zwerven”, vertelt Dudok van Heel. “Dat gebeurt nog wel eens met kunst tijdens verbouwingen. Zeker met de lateralisaties rondom de fusie stond kunst vaak op de agenda: blijft het of verhuist het mee? Een voorbeeld waarbij het mis is gegaan is het welbekende ‘Hechtsteek’ van kunstenaar Jan Jacobs Mulder voor de ingang van locatie VUmc. Die zou het ziekenhuis met de polikliniek verbinden. Maar toen de bouw van het naastgelegen O2-gebouw begon, moest één van de vier delen van de Hechtsteek tijdelijk weg. Omdat er toen geen vast fulltime team Kunstzaken op locatie VUmc was, is dat deel waarschijnlijk per ongeluk als bouwafval weggegooid. Heel zonde. Dat soort incidenten proberen we nu te voorkomen.”
Tekst: Eva Cornet - Foto’s: Sake Rijpkema
Kunst in het ziekenhuis is voor iedereen, is de gedachte achter de grote kunstcollectie in Amsterdam UMC. Het nieuwe hoofd Kunstzaken Menno Dudok van Heel geeft een enthousiaste rondleiding en vertelt de bijzondere verhalen achter bekende kunstwerken op beide locaties.