reportage
Veel minder handschoenen in de prullenbak
‘We zitten echt in een groene golfstroom’
Het minder gebruiken van de niet-steriele handschoen levert in de categorie wegwerpproducten veruit de meeste milieuwinst op in Amsterdam UMC. Dat blijkt uit een recent gepubliceerde NFU-lijst met de 22 meest vervuilende voorbeelden. Via gedragscampagnes op de werkvloer wordt het gebruik van dit soort wegwerpmaterialen ontmoedigd. “Je moet je veilig gaan voelen zonder de handschoen.”
Tekst: Eva Cornet - Foto’s: Sake Rijpkema
In 2022 werden maar liefst 15 miljoen niet-steriele wegwerphandschoenen gebruikt in Amsterdam UMC. Het gebruik steekt daarmee met kop en schouders uit boven de andere umc’s in Nederland. De handschoen staat bovenaan de Amsterdam UMC-lijst met producten die niet alleen veel milieu impact hebben, maar waarvan ook het concrete gebruik beïnvloed kan worden. Sommige andere ziekenhuizen, zoals het Radboud UMC, hebben al campagnes gevoerd om het gebruik van de handschoen terug te dringen. Bedenker van de lijst is milieuwetenschapper Lynn Snijder van het Centrum voor Duurzame Zorg binnen Amsterdam UMC. “Toen ik hier anderhalf jaar geleden kwam werken, viel mijn mond echt open toen ik hoorde dat er jaarlijks vier miljoen kilo afval wordt geproduceerd door de hele organisatie. Namens Amsterdam UMC zit ik in de werkgroep Circulariteit van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). Om beter in kaart te brengen waar dat afval vandaan komt, hebben we voorgesteld een lijst met de meest gebruikte en vervuilende wegwerpproducten op te stellen.”
Meeste CO2-uitstoot
Het idee ontving subsidie en Snijder kon studenten inschakelen die ieder bij een umc de inkoopcijfers gingen doorspitten. Dat resulteerde in een lijst met meest ingekochte middelen, plus een inschatting van het gewicht en de materiaalsoorten. Snijder: “Op basis daarvan kon ik met behulp van de zogeheten ‘ecoinvent database’ berekenen welke producten voor de meeste CO2-uitstoot zorgen. Vervolgens heeft een groep experts zich gebogen over de lijst om het aantal producten te reduceren. En ze vervolgens te rangschikken op basis van het feit of het gebruik daadwerkelijk terug te dringen is. Voorbeeld: niet-steriel gaas stond in eerste instantie op de tweede plek. Maar het gebruik daarvan is nauwelijks te verminderen, dus krijgt het geen plek in de lijst.”
“Het doel van de lijst is om te bepalen welke producten voor eenmalig gebruik we als eerste gaan verduurzamen”, aldus Ingrid Spijkerman, arts-microbioloog en programmaleider Circulariteit in Amsterdam UMC. Zij maakt samen met de afdeling Infectiepreventie beleid om het gebruik van de wegwerphandschoen terug te dringen. “We vragen eigenlijk een gedragsverandering van onze collega’s, en dat is altijd complex. Het zit in ons systeem om bijvoorbeeld handschoenen te gebruiken als je een patiënt aanraakt. Maar dat is volgens de richtlijnen voor infectiepreventie helemaal niet nodig. Het kan zelfs leiden tot overdracht van micro-organismen, als handhygiëne niet goed wordt nageleefd. Goede handhygiëne - zonder gebruik van handschoenen - is dan veel doeltreffender”, legt Spijkerman uit. “We kunnen het gebruik met dertig tot wel veertig procent terugdringen; dat weten we al van andere ziekenhuizen. Ons doel is een vermindering van dertig procent in 2025 ten opzichte van 2022. Het gaat om het gevoel van veiligheid wat mensen hebben: ze moeten zich veilig gaan voelen zonder de handschoen. Want die zijn alleen noodzakelijk als er contact is met lichaamsvloeistoffen, slijmvliezen of niet-intacte huid.”
“De campagne om minder handschoenen te gebruiken, zullen we afstemmen met belangrijke partijen in het ziekenhuis” vertelt Spijkerman. “Deze campagne vindt plaats begin 2025, in een speciale themaweek over duurzaamheid. We presenteren dan meerdere duurzame maatregelen die van start gaan in Amsterdam UMC. Zoals het verminderen van het gebruik van celstofmatten, isolatieschorten en het papier op de onderzoeksbank. Ook organiseren we een duurzaamheidsmarkt en worden er activiteiten opgetuigd.
‘We vragen een gedragsverandering van collega’s’
Herbruikbare OK-muts
Een ander duurzaam idee wordt eind oktober zichtbaar op beide locaties: de herbruikbare OK-muts. Door het initiatief van anesthesioloog Selma Bons is een herbruikbare variant van de OK-muts ontworpen samen met CleanLease. De pilot bleek succesvol en op de afdeling Anesthesiologie van locatie AMC wordt de muts sindsdien gebruikt. Spijkerman: “We gaan de nieuwe muts nu op alle OK’s van beide locaties implementeren. Dat doet we geleidelijk: we bieden eerst beide mutsen aan, promoten het gebruik van de herbruikbare muts en ontmoedigen het gebruik van de wegwerpmuts. Dat is om weerstand te voorkomen. We weten dat OK-medewerkers erg gehecht zijn aan een type muts. Alleen voor de baardmuts en de hoofddoek hebben we nog geen herbruikbare variant helaas.”
Naast de OK-muts wordt ook gewerkt aan beleid voor het hergebruiken van textiel, zoals de isolatiejas. “Daar zijn herbruikbare alternatieven voor”, aldus Spijkerman. “We zijn we betrokken bij een regionaal project met onder meer het OLVG om dit in kaart te brengen. Tijdens de pandemie werden de isolatiejassen hergebruikt, vanwege tekorten. Dat was echt een omschakeling, maar inmiddels wennen we er steeds meer aan dat niet alles ‘disposable’ hoeft te zijn en jassen op een veilige manier opnieuw gebruikt kunnen worden. Dat is een cultuuromslag waar we middenin zitten.” •
Gelukkig staan de meeste collega’s tegenwoordig echt open voor duurzaamheid. Dat bewijst ook het sterk gegroeide aantal van 65 Green Teams, die binnen afdelingen en diensten heel concreet werken aan verduurzaming.”
Circulaire handschoen
Per product uit de NFU-lijst bekijken Snijder en Spijkerman wat de beste oplossing is om tot een besparing van CO2-uitstoot te komen. Dat gaat volgens de zogenaamde R-ladder: refuse, reduce, redesign, re-use, repair, recycle. Spijkerman: “In deze volgorde wordt gekeken wat de beste maatregel is. Daarbij beginnen we met ‘refuse’, het simpelweg niet meer gebruiken van een product. Dat is de beste maatregel bij bijvoorbeeld de EEG-narcosesensor, maar die wordt gelukkig niet gebruikt in Amsterdam UMC. Voor de niet-steriele handschoen is de beste maatregel ‘reduce’: het verminderen van het gebruik door gedragsverandering van collega’s. Daarnaast is de afdeling Inkoop gestart met een aanbesteding voor niet-steriele handschoenen. Dit geeft ons de mogelijkheid om duurzaamheid mee te laten wegen in de keuze voor handschoenen. Wellicht komen we dan zelfs uit op een circulaire handschoen. Per item kijken we op maat welk beleid er moet worden gemaakt.”
Spijkerman en Snijder hebben allebei het idee dat ze steeds makkelijker stappen kunnen zetten in het verduurzamen van Amsterdam UMC. Snijder: “We zitten echt in een groene golfstroom. In het begin moet je zoeken hoe de hazen lopen en is er vooral discussie over wie het gaat betalen. Amsterdam UMC vindt duurzaamheid belangrijk. Daarom hebben we nu de afspraak dat de overkoepelende divisie of dienst de kosten draagt. OP die manier komt er geen discussie daarover tussen afdelingen of teams. Het project van de niet-steriele handschoen gaat een besparing opleveren, omdat we dertig tot veertig procent minder gaan gebruiken. Een ander project waarbij we iets hergebruiken kan meer kosten, omdat de materialen gesteriliseerd moeten worden. Uiteindelijk zullen de totale opbrengsten en kosten Amsterdam UMC-breed gedragen worden. Zodat geld nooit de barrière kan zijn om duurzaamheid tegen te gaan.”
Veel minder handschoenen in de prullenbak
Reportage
Meeste CO2-uitstoot
Het idee ontving subsidie en Snijder kon studenten inschakelen die ieder bij een umc de inkoopcijfers gingen doorspitten. Dat resulteerde in een lijst met meest ingekochte middelen, plus een inschatting van het gewicht en de materiaalsoorten. Snijder: “Op basis daarvan kon ik met behulp van de zogeheten ‘ecoinvent database’ berekenen welke producten voor de meeste CO2-uitstoot zorgen. Vervolgens heeft een groep experts zich gebogen over de lijst om het aantal producten te reduceren. En ze vervolgens te rangschikken op basis van het feit of het gebruik daadwerkelijk terug te dringen is. Voorbeeld: niet-steriel gaas stond in eerste instantie op de tweede plek. Maar het gebruik daarvan is nauwelijks te verminderen, dus krijgt het geen plek in de lijst.”
“Het doel van de lijst is om te bepalen welke producten voor eenmalig gebruik we als eerste gaan verduurzamen”, aldus Ingrid Spijkerman, arts-microbioloog en programmaleider Circulariteit in Amsterdam UMC. Zij maakt samen met de afdeling Infectiepreventie beleid om het gebruik van de wegwerphandschoen terug te dringen. “We vragen eigenlijk een gedragsverandering van onze collega’s, en dat is altijd complex. Het zit in ons systeem om bijvoorbeeld handschoenen te gebruiken als je een patiënt aanraakt. Maar dat is volgens de richtlijnen voor infectiepreventie helemaal niet nodig. Het kan zelfs leiden tot overdracht van micro-organismen, als handhygiëne niet goed wordt nageleefd. Goede handhygiëne - zonder gebruik van handschoenen - is dan veel doeltreffender”, legt Spijkerman uit. “We kunnen het gebruik met dertig tot wel veertig procent terugdringen; dat weten we al van andere ziekenhuizen. Ons doel is een vermindering van dertig procent in 2025 ten opzichte van 2022. Het gaat om het gevoel van veiligheid wat mensen hebben: ze moeten zich veilig gaan voelen zonder de handschoen. Want die zijn alleen noodzakelijk als er contact is met lichaamsvloeistoffen, slijmvliezen of niet-intacte huid.”
“De campagne om minder handschoenen te gebruiken, zullen we afstemmen met belangrijke partijen in het ziekenhuis” vertelt Spijkerman. “Deze campagne vindt plaats begin 2025, in een speciale themaweek over duurzaamheid. We presenteren dan meerdere duurzame maatregelen die van start gaan in Amsterdam UMC. Zoals het verminderen van het gebruik van celstofmatten, isolatieschorten en het papier op de onderzoeksbank. Ook organiseren we een duurzaamheidsmarkt en worden er activiteiten opgetuigd.
Tekst: Eva Cornet - Foto’s: Sake Rijpkema
Het minder gebruiken van de niet-steriele handschoen levert in de categorie wegwerpproducten veruit de meeste milieuwinst op in Amsterdam UMC. Dat blijkt uit een recent gepubliceerde NFU-lijst met de 22 meest vervuilende voorbeelden. Via gedragscampagnes op de werkvloer wordt het gebruik van dit soort wegwerpmaterialen ontmoedigd. “Je moet je veilig gaan voelen zonder de handschoen.”
In 2022 werden maar liefst 15 miljoen niet-steriele wegwerphandschoenen gebruikt in Amsterdam UMC. Het gebruik steekt daarmee met kop en schouders uit boven de andere umc’s in Nederland. De handschoen staat bovenaan de Amsterdam UMC-lijst met producten die niet alleen veel milieu impact hebben, maar waarvan ook het concrete gebruik beïnvloed kan worden. Sommige andere ziekenhuizen, zoals het Radboud UMC, hebben al campagnes gevoerd om het gebruik van de handschoen terug te dringen. Bedenker van de lijst is milieuwetenschapper Lynn Snijder van het Centrum voor Duurzame Zorg binnen Amsterdam UMC. “Toen ik hier anderhalf jaar geleden kwam werken, viel mijn mond echt open toen ik hoorde dat er jaarlijks vier miljoen kilo afval wordt geproduceerd door de hele organisatie. Namens Amsterdam UMC zit ik in de werkgroep Circulariteit van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). Om beter in kaart te brengen waar dat afval vandaan komt, hebben we voorgesteld een lijst met de meest gebruikte en vervuilende wegwerpproducten op te stellen.”
Gelukkig staan de meeste collega’s tegenwoordig echt open voor duurzaamheid. Dat bewijst ook het sterk gegroeide aantal van 65 Green Teams, die binnen afdelingen en diensten heel concreet werken aan verduurzaming.”
Circulaire handschoen
Per product uit de NFU-lijst bekijken Snijder en Spijkerman wat de beste oplossing is om tot een besparing van CO2-uitstoot te komen. Dat gaat volgens de zogenaamde R-ladder: refuse, reduce, redesign, re-use, repair, recycle. Spijkerman: “In deze volgorde wordt gekeken wat de beste maatregel is. Daarbij beginnen we met ‘refuse’, het simpelweg niet meer gebruiken van een product. Dat is de beste maatregel bij bijvoorbeeld de EEG-narcosesensor, maar die wordt gelukkig niet gebruikt in Amsterdam UMC. Voor de niet-steriele handschoen is de beste maatregel ‘reduce’: het verminderen van het gebruik door gedragsverandering van collega’s. Daarnaast is de afdeling Inkoop gestart met een aanbesteding voor niet-steriele handschoenen. Dit geeft ons de mogelijkheid om duurzaamheid mee te laten wegen in de keuze voor handschoenen. Wellicht komen we dan zelfs uit op een circulaire handschoen. Per item kijken we op maat welk beleid er moet worden gemaakt.”
Spijkerman en Snijder hebben allebei het idee dat ze steeds makkelijker stappen kunnen zetten in het verduurzamen van Amsterdam UMC. Snijder: “We zitten echt in een groene golfstroom. In het begin moet je zoeken hoe de hazen lopen en is er vooral discussie over wie het gaat betalen. Amsterdam UMC vindt duurzaamheid belangrijk. Daarom hebben we nu de afspraak dat de overkoepelende divisie of dienst de kosten draagt. OP die manier komt er geen discussie daarover tussen afdelingen of teams. Het project van de niet-steriele handschoen gaat een besparing opleveren, omdat we dertig tot veertig procent minder gaan gebruiken. Een ander project waarbij we iets hergebruiken kan meer kosten, omdat de materialen gesteriliseerd moeten worden. Uiteindelijk zullen de totale opbrengsten en kosten Amsterdam UMC-breed gedragen worden. Zodat geld nooit de barrière kan zijn om duurzaamheid tegen te gaan.”
‘We vragen een gedragsverandering van collega’s’
‘We zitten echt in een groene golfstroom’
Herbruikbare OK-muts
Een ander duurzaam idee wordt eind oktober zichtbaar op beide locaties: de herbruikbare OK-muts. Door het initiatief van anesthesioloog Selma Bons is een herbruikbare variant van de OK-muts ontworpen samen met CleanLease. De pilot bleek succesvol en op de afdeling Anesthesiologie van locatie AMC wordt de muts sindsdien gebruikt. Spijkerman: “We gaan de nieuwe muts nu op alle OK’s van beide locaties implementeren. Dat doet we geleidelijk: we bieden eerst beide mutsen aan, promoten het gebruik van de herbruikbare muts en ontmoedigen het gebruik van de wegwerpmuts. Dat is om weerstand te voorkomen. We weten dat OK-medewerkers erg gehecht zijn aan een type muts. Alleen voor de baardmuts en de hoofddoek hebben we nog geen herbruikbare variant helaas.”
Naast de OK-muts wordt ook gewerkt aan beleid voor het hergebruiken van textiel, zoals de isolatiejas. “Daar zijn herbruikbare alternatieven voor”, aldus Spijkerman. “We zijn we betrokken bij een regionaal project met onder meer het OLVG om dit in kaart te brengen. Tijdens de pandemie werden de isolatiejassen hergebruikt, vanwege tekorten. Dat was echt een omschakeling, maar inmiddels wennen we er steeds meer aan dat niet alles ‘disposable’ hoeft te zijn en jassen op een veilige manier opnieuw gebruikt kunnen worden. Dat is een cultuuromslag waar we middenin zitten.” •